Wiele inicjatyw CSR-owych potwierdza fakt, że koncepcja ta to wciąż domena dużych firm. Podejście strategiczne, długofalowe, połączone z raportowaniem danych niefinansowych zamyka się w obrębie kilkuset podmiotów w Polsce. Pozostaje pytanie o wymiar społecznej odpowiedzialności wśród pozostałych, spośród których małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99% firm.
Za punkt wyjścia do analizy sytuacji CSR w MŚP mogą służyć badania dotyczące świadomości pojęcia i działalności firm z sektora. Wynika z nich, że większość przedstawicieli MŚP (66%) nie spotkała się z koncepcją społecznej odpowiedzialności biznesu (Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2013). Zadeklarowała jednak podejmowanie inicjatyw z nią zgodnych. Dominującymi obszarami zaangażowania są: pracownicy – 80,42%, środowisko lokalne – 82,83% oraz społeczności lokalne – 75,15%. Obszary te łączą się jednocześnie z dobrymi praktykami, które MŚP najczęściej realizują. Należą do nich: szkolenia dla pracowników, kwestie środowiskowe obejmujące segregację odpadów i zrównoważone gospodarowanie odpadami, rozwijanie współpracy z grupami, osobami czy instytucjami ze społeczności lokalnej.
O znajomość pojęcia CSR pytani byli również przedstawiciele sektora MŚP z województwa pomorskiego we wcześniejszym projekcie RespEn (2011), wspieranym między innymi przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu. W tym pomiarze 43% polskich przedsiębiorców zadeklarowało, że nie zna terminu społeczna odpowiedzialność biznesu.
Oba badania zidentyfikowały problem braku wiedzy na temat CSR-u wśród przedsiębiorców. Choć to badania sprzed kilku lat, wydaje się, że wiele się nie zmieniło i główną potrzebą jest zwiększanie świadomości przedstawicieli firm, edukacji sektora i współpracy z nim.
Jako bariery rozwoju CSR-u w MŚP wymienia się także: ograniczoność zasobów czy trudność zbudowania uniwersalnego modelu CSR-u dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Brak jednolitej, aplikowanej strategii wynika ze wspomnianego już wyżej intuicyjnego podejścia do CSR-u, prowadzenia działań zgodnych z tą koncepcją, ale nie postrzeganych jako element społecznej odpowiedzialności biznesu.
W pewnym zakresie obecny stan CSR-u w MŚP przedstawia publikacja Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Raport „Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre praktyki”, czyli największy w Polsce przegląd biznesu społecznie odpowiedzialnego. W ostatnich latach nie odnotowano w raporcie znaczącego zwiększenia zainteresowania CSR-em w sektorze MŚP, jednak co pozytywne – utrzymuje się tendencja wzrostowa. Wyjątkiem był rok 2013, kiedy to pojawiły się dotacje na wdrażanie CSR-u w MŚP. Warto zatem odnotować, że bodźce zewnętrze stanowią skuteczny sposób na rozwój odpowiedzialnego biznesu w tej grupie przedsiębiorstw.
Duzi motywują
Ważnym czynnikiem motywującym do wdrażania CSR-u stają się także coraz wyższe wymagania w tym zakresie formułowane przez duże firmy. Będąc odpowiedzialnymi społecznie, podobnych wartości oczekują od partnerów biznesowych. Wiarygodni i przejrzyści kontrahenci to ważne ogniwa w budowaniu zrównoważonego łańcucha dostaw, czyli takiego, który między innymi monitoruje przestrzeganie praw człowieka, praw pracowniczych czy kwestie środowiskowe wśród podwykonawców pierwszego i kolejnych rzędów.
Co istotne, duże firmy nie tylko ustalają wymogi, ale również pomagają je spełniać, realizując „uczciwe praktyki operacyjne”. Jest to jeden z obszarów normy ISO 26000, zgodnie z którymi został podzielony wymieniony wyżej raport Forum Odpowiedzialnego Biznesu. Opisy praktyk mogą inspirować do rozwijania współpracy z dostawcami w duchu społecznej odpowiedzialności biznesu. Dla MŚP stanowią katalog działań, dzięki którym lepiej poznają standardy postępowania firm, co skłania je do inicjowania zmian mających na celu wcześniejsze dostosowanie się do wymagań i budowanie przewagi konkurencyjnej. Wśród praktyk zgłoszonych do obszaru „uczciwe praktyki operacyjne” w raporcie za 2017 rok pojawiły się inicjatywy takich firm, jak: Bank BGŻ BNP Paribas, Bank Zachodni WBK, CCC, Henkel Polska, LPP, Lyreco Polska, Tesco Polska, Carrefour Polska.
W działaniach dotyczących dostawców przeważają projekty edukacyjne, podnoszące świadomość w zakresie CSR-u, zrównoważonego rozwoju, zachęcające do zwiększenia aktywności na tym polu. Firmy tworzą w tym celu dokumenty, które mają zapoznać dostawców z politykami i procedurami CSR. I tak Bank BGŻ BNP Paribas opracował „Deklarację CSR dla dostawców”, Bank Zachodni WBK wprowadził przewodnik pt. „Rozwijaj biznes odpowiedzialnie”, a CCC udostępniło Kodeks postępowania dla dostawców. Firma CEMEX z kolei zorganizowała konkurs na najlepszego pod względem BHP podwykonawcę. Konkurs miał służyć promocji tematu bezpieczeństwa wśród podmiotów współpracujących z CEMEX. Zrównoważony łańcuch dostaw to kolejne pole zaangażowania odpowiedzialnego biznesu i wdrażania dobrych praktyk. Podwykonawcy, w tym również MŚP, mogą być poddawani audytom w takich obszarach, jak np.: zarządzanie, ochrona środowiska, miejsce pracy, prawa człowieka, bezpieczeństwo. Praktyki w tej kategorii zgłosiła m.in. firma Henkel Polska w ramach inicjatywy „Together for Sustainability”. Podobne audyty podwykonawców zlecają LPP i Lyreco Polska, troszcząc się o zachowanie międzynarodowych standardów społecznej odpowiedzialności biznesu. Swoich dostawców wspiera także Tesco Polska, udostępniając ulepszoną, interaktywną platformę komunikacyjną „Supplier Network”. Carrefour Polska oferuje natomiast szkolenia dla dostawców marki własnej i w ten sposób dzieli się wiedzą i doświadczeniem z małymi, lokalnymi firmami.
Start-upy inspirują
Atutami małych i średnich przedsiębiorstw są z pewnością duża elastyczność i szybki proces decyzyjny. Sprzyjają one rozwojowi innowacyjności tak istotnej dla realizacji idei społecznej odpowiedzialności biznesu. Nie przypadkiem również idea start-upów dotyczy głównie mniejszych przedsiębiorców. Ostatnie lata to czas, kiedy na naszych oczach rodziły się nowe modele biznesowe silnie oparte na wartościach CSR-u, takie jak: sharing economy, circular economy czy przedsiębiorstwa społeczne. „W tradycyjnym ujęciu innowacje przyjmują postać nowych produktów, usług i procesów. Koncepcja innowacyjnego modelu biznesowego wchodzi na nowy obszar obejmujący kwestie kluczowe dla tworzenia, przekazywania i utrwalania wartości przez przedsiębiorstwo” – czytamy w publikacji Komisji Europejskiej pt. „Wskazówki dla doradców. Społeczna odpowiedzialność biznesu dla małych i średnich przedsiębiorstw” (2013). Jak podkreślają autorzy, innowacyjny model biznesowy staje się szansą dla sektora MŚP. Wynika to z możliwości szybszego wprowadzania zmian, a przez to łatwiejszej implementacji nowych procesów czy reagowania na pojawiające się wyzwania biznesowe.
Choć w środowisku start-upów trwa dyskusja nad ich definicją i klasyfikacją, to śledzenie tego typu przedsięwzięć przez małe i średnie przedsiębiorstwa może okazać się inspirujące. Z tej perspektywy warto przyjrzeć się pierwszej edycji „Start-upów Pozytywnego Wpływu”. Jest to lista organizacji działających w ramach innowacyjnego modelu biznesowego generującego jednocześnie korzyści ekonomiczne, środowiskowe i społeczne. Powstała z inicjatywy prof. Bolesława Roka i Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie. Znajdziemy na niej ponad 30 przykładów innowacyjnych sposobów prowadzenia działalności. Wiele z nich odnosi się do zasady 3×R: reduce, reuse, recycling wspierającej zrównoważony rozwój poprzez promocję stylu życia przyjaznego środowisku naturalnemu. Zasada 3×R to jednocześnie motywacja do zmian w procesach produkcji w małych i średnich przedsiębiorstwach. Ukierunkowuje na wprowadzanie usprawnień, które z kolei generują określone oszczędności dla przedsiębiorstwa wynikające między innymi z bardziej zrównoważonego gospodarowania np. wodą, energią, odpadami.
MŚP się zmienia
W szkolnej nomenklaturze należałoby napisać, że lekcja CSR-u dla małych i średnich przedsiębiorstw trwa, a praca domowa nie będzie prosta, znacznie wykroczy poza nabyte umiejętności.
Jednym z głównych wyzwań stojących przed sektorem MŚP jest „przyswojenie” wiedzy, czym jest społeczna odpowiedzialność biznesu i jak może być zastosowana z korzyścią dla firmy. Choć mamy przykłady MŚP, które podchodzą do CSR-u modelowo, to jest to zdecydowanie niewielka grupa. Zmiana w sektorze dokonuje się stopniowo i oprócz motywacji zewnętrznej (dotacje, wymogi kontrahentów), bardzo ważne jest zainteresowanie i zaangażowanie samych przedsiębiorstw, a przede wszystkim właścicieli firm. Przykład idzie z góry i jest kluczowy, niezależnie od wielkości organizacji. Tym bardziej, że ze względu na specyfikę MŚP potencjał tkwiący w zmianie myślenia, wdrożeniu nowych procesów i rozwiązań, ostatecznie może zadziałać znacznie efektywniej niż w dużych przedsiębiorstwach.
1 http://odpowiedzialnybiznes.pl/typ-publikacji/raporty-publikacje-fob/
